یکی از روش های تشخیصی و درمانی برای مشاهده اندام های داخل شکم، لاپاراسکوپی (Laparoscopy)  است. پیش از این جراحان برای یافتن علت مشکلات و دردهای شکمی، مجبور به باز کردن شکم بودند. اما این کار عوارض و خطرات زیادی به همراه داشت. ایجاد فتق های جدار شکم، احتمال جوش خوردن نامناسب برش های ایجاد شده، سخت و طولانی شدن مدت زمان ترمیم و بهبود زخم ها برخی از عوارض شایع جراحی های باز شکمی بودند. ایجاد چسبندگی های وسیع داخل شکمی و همینطور انسداد روده، احتمال عفونت زخم ها، عدم دسترسی به بعضی قسمت هایی از شکم مانند زیر دیافراگم، محل اتصال مری به معده و برخی اعضای لگنی هم باید به مشکلات قبلی اضافه کرد. این ها عواملی بودند که پزشکان و مهندسان پزشکی را بر آن داشت تا ابزارها و روش های موثرتری برای درمان و جراحی ها ابداع کنند.

در این مقاله ما به بررسی اجمالی لاپارسکوپی می پردازیم و سوالاتی که در این خصوص برای کاربران و مراجعین به وجود می آید را پاسخ می دهیم. برای راحتی شما کاربران عناوین مهم در این مقاله در لیست زیر ذکر شده است تا شما بتوانید به سادگی بر روی آن کلیک کرده تا به سرعت به مطلب مورد نظر خود منتقل شوید.

دلایل گسترش لاپاراسکوپی

به دلیل مشکلات و سختی های جراحی باز، ابداع روش لاپاراسکوپی جهش بزرگ و راه جدیدی در درمان بیماری هایی نظیر امراض دستگاه گوارش و لگن ایجاد کرد. در ابتدای ورود این روش به علم پزشکی، از آن در جراحی های کیسه صفرا و جراحی های بیماری های زنان استفاده می شد. اما در حال حاضر استفاده از لاپاراسکوپی گسترده تر شده و در جراحی های معده، کبد، روده، جراحی های لاغری و غیره از آن استفاده می شود.

لاپاراسکوپی نوعی تکنیک جراحی است که برای مشاهده درون شکم و لگن کاربرد دارد. این عمل از انواع کم تهاجم عمل های جراحی محسوب می شود. لاپاراسکوپی به پزشک کمک می کند تا بدون باز کردن شکم بیمار و فقط از طریق ایجاد برش های بسیار کوچک روی شکم، از اتفاقات و شرایط درون آن مطلع شود. در سال های اخیر با ابداع این روش و به خاطر مزایای بسیار زیاد آن استقبال فراوانی از لاپاراسکوپی صورت گرفته است. عمل مینی لاپاراسکوپی هم زیر مجموعه جراحی لاپاراسکوپی به شمار می رود و برای درمان بیماری های کلیوی کاربرد دارد.

لاپاراسکوپی چگونه و با چه ابزاری انجام می شود؟

در این بخش از مقاله مراحل و چگونه جراحی لاپاراسکوپی توضیح داده می شود. در این جراحی روی ناف و یا دیگر قسمت های شکم بیمار برش های بسیار کوچکی (با قطر حدود یک تا چند سانتی متر) ایجاد می کنند. دستگاهی به نام لاپاراسکوپ که شامل یک لوله بسیار نازک است را از طریق شکاف های ایجاد شده وارد شکم بیمار می کنند. در ابتدای این لوله نازک یک دوربین تصویربرداری با کیفیت و همینطور یک چراغ هالوژن با نور سرد تعبیه شده است. از طریق این دوربین و چراغ تصویر فضای داخل شکم یا لگن روی مانیتور موجود در اتاق عمل قابل مشاهده می شود.

این عمل تحت بیهوشی کامل انجام می شود. شما در طول بیهوشی دردی احساس نخواهید کرد. اگر برای عمل با صلاحدید پزشک بیهوشی عمومی نیاز نباشد، در منطقه مورد نظر داروی بی حسی تزریق می شود و در این صورت هم دردی نخواهید داشت. بعضی اوقات برای عمل های لاپاراسکوپی محدود، این عمل در کلینیک و با بی حسی موضعی انجام می شود.

روش کار به این ترتیب است که چند سوراخ کوچک روی شکم ایجاد می شود. یکی از این سوراخ ها که اصلی ترین آنها است بر روی ناف ایجاد می شود. از طریق این سوراخ دوربین وارد شکم می شود. برای تصویر برداری بهتر شکافی در پایین شکم ایجاد شده که از طریق آن دورن شکم با نوعی گاز پر می شود. وجود این گاز کمک می کند تا پزشک بهتر و واضح تر درون شکم را ببیند. یکی از ویژگی های خوب لاپاراسکوپی این است که وقتی تصویر با کیفیت روی مانتیتور دیده شود قابلیت بزرگ کردن تصویر وجود دارد. به طوری که تمام جزئیات داخل شکم دیده شود. بنابراین دقت و کیفیت کار جراح نیز بالاتر می رود. لاپاراسکوپی تا جای ممکن آسیب بسیار کمی به بافت ها و اندام داخل شکم وارد می کند.

باید گفت تعداد سوراخ های ایجاد شده روی بدن بستگی به نوع بیماری دارد که جراح اقدام به تشخیص آن نموده است. به طور میانگین بین ۲ تا ۵ برش بسته به نیاز بیمار و پزشک ایجاد می شود. پس از اتمام جراحی این برش های کوچک بخیه زده و پانسمان می شوند.

اقدامات لازم قبل از انجام لاپاراسکوپی

یکی از نکات مهم در اقدامات پیش از عمل این است که بیمار حتما باید چند روز قبل از جراحی غذاهای سبک استفاده کند. همچنین باید بین ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از جراحی ناشتا باشد. در یک تا دو هفته قبل از عمل از خوردن داروهای گیاهی و شیمیای غیر ضروری خودداری کند. و اگر داروی خاصی مصرف می کند حتما با پزشک خود در میان بگذارد. داروهای ضد انعقاد خون مانند آسپرین ها می توانند در حین عمل و پس از آن ایجاد مشکل نمایند. پیش از جراحی آزمایش هایی مانند خون، سونوگرافی، نوار قلب و آزمایش ادرار گرفته می شوند. بیمار پیش از جراحی لاپاراسکوپی جوراب های ضد آمبولی می پوشد تا در حین عمل لخته عروقی در پا ایجاد نشود.

اقدامات لازم پس از انجام لاپاراسکوپی

با اینکه سوراخ های ایجاد شده کوچک هستند اما به هر حال به دلیل آسیب جزیی که وارد می کنند، ممکن از درد داشته باشید. در این صورت پزشک مسکن تجویز کرده و دردتان بهبود خواهد یافت. بخیه هایی که زده شده اند، بسته به مراقبت ها و توانایی بدن شما برای ترمیم در حدود یک یا دو هفته بعد کشیده می شوند. به دلیل گازی که وارد شکم شده، این احتمال وجود دارد که پس از عمل در ناحیه شانه ها کمی احساس درد داشته باشید. اما جای نگرانی نیست و این درد بعد از مدتی از بین می رود. همچنین ممکن است فشار گاز احساس نیاز مکرر به ادرار کردن ایجاد کند، که این موضوع نیز به زودی برطرف می شود. برای رفع زودتر این گاز آرام راه رفتن و نفس کشیدن به شکل عمیق کمک زیادی می کند.

این نکته را هم بدانید که بلافاصله پس از ترخیص اجازه رانندگی کردن ندارید، استحمام تا ۴۸ ساعت پس از عمل مجاز نیست و تا مدتی در حدود ۶ هفته از انجام فعالیت های سنگین باید خودداری شود. پس بعد از لاپاراسکوپی  نیز مانند هر جراحی دیگر باید رژیم غذایی خود را کنترل کنید. از مصرف خودسرانه داروهای شیمیایی و گیاهی اجتناب کنید. برای مثال نوشیدن چای سبز احتمال ایجاد خونریزی در فرد را بالا می برد.

لاپاراسکوپی در درمان چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

همانطور که گفته شد در ابتدا از این جراحی برای تشخیص و درمان برخی بیماری های زنان استفاده می شد. اما با پیشرفت بیشتر و گسترده تر شدن محدوده کاری آن امروزه اعمال بیشتر از این طریق انجام می شود. در حوزه های زیر انجام لاپاراسکوپی تشخیصی لازم و مفید است.

  • تشخیص دردهای مزمن لگنی با منشا ناشناخته
  • عفونت های مکرر لگنی
  • برخی سرطان های دستگاه لگنی
  • ناباروری و نازایی
  • بارداری خارج از رحم
  • آندومتریوز
  • تومورهای رحم و تخمدان
  • تومورهای سرطانی شکم، کبد و پانکراس

این تکنیک همچنین در درمان بعضی از بیماری ها بسیار کارآمد است. از جمله این بیماری ها به موارد زیر می توان اشاره کرد.

  • عمل جراحی آپاندیس
  • برداشتن کیسه صفرا
  • جراحی های سیستم گوارشی مانند برداشتن یا ترمیم معده و روده
  • درمان و جراحی اندام های سیستم ادراری شامل برداشتن یا ترمیم مثانه و کلیه
  • درمان یا حذف اندام های تولید مثل در زنان
  • بررسی و درمان خونریزی های داخل شکمی
  • اهدای کلیه

در اکثر موارد بیماران پس از لاپاراسکوپی با کمترین میزان مشکلات و عوارض از بیمارستان ترخیص می شوند. همانطور که گفته شد در این جراحی از بازوهای ربات برای انجام عمل استفاده می شود. ربات ها برای انجام اعمال ظریف و با دقت بالا نتیجه بهتری از خود نشان می دهند، پس درصد خطا حین عمل بسیار پایین می آید.

مزایای عمل لاپاراسکوپی چیست؟

برای بهتر بیان کردن مزایای عمل لاپاراسکوپی، این جراحی را با جراحی های باز مقایسه می کنیم. همانطور که گفته شد یک تفاوت بزرگ بین این نوع عمل های جراحی و جراحی های باز اندازه برش های ایجاد شده است. در جراحی باز اندازه برش برای باز کردن شکم ۸ تا ۱۰ سانتی متر است. این برش بزرگ منجر به دردهای زیاد پس از عمل می شود. برای بهبود این برش بزرگ و عمیق زمان زیادی صرف می شود. دوره نقاهت و بهبودی عمل های جراحی باز حداقل ۶ هفته است. همانطور که در بالا اشاره شد جراحی های باز عوارض زیادی دارند. عفونت ها و چسبندگی ها یکی از آنها است. این مشکل به خاطر در معرض قرار گرفتن اندام داخلی با محیط خارجی و ورود هوا به داخل شکم به وجود می آیند. البته باید گفت در برخی جراحی ها همچنان عمل جراحی باز بهترین گزینه است و برای درمان راهی جز جراحی باز وجود ندارد.

لاپاراسکوپی این امکان را فراهم آورده است که بدون ایجاد برش های بزرگ بتوان تشخیص و درمان را انجام داد. در این روش زخم ها کوچک ترند، پس بیمار دوره بهبود و نقاهت کوتاه تری را طی می کند. فرد بعد از گذشت چند روز می تواند به روال عادی کار و زندگی خود باز گردد. همچنین در جراحی های باز به دلیل برش های بزرگ، بعد از بهبود جای بخیه ها برای همیشه روی بدن فرد باقی می ماند. این موضوع از نظر ظاهری مطلوب نیست و برای خیلی ها ناخوشایند است.

در این روش احتمال به وجود آمدن عفونت بسیار کم است. بنابراین دوره درمان هم کاهش می یابد. زمان بستری فرد در بیمارستان نسبت به جراحی باز کمتر است. در اکثر موارد و در جراحی های سنگین تر به روش لاپاراسکوپی حداکثر دو تا سه روز بستری کافی است. همچنین ایجاد فتق پس از عمل بسیار کمتر اتفاق خواهد افتاد. در جراحی های باز در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد فتق ایجاد می شود.

اما درباره مدت زمان انجام عمل جراحی باید گفت که عمل لاپاراسکوپی مدت زمان طولانی تری نسبت به جراحی باز دارد. البته این موضوع در مقایسه با مزایای بی شمار این روش قابل چشم پوشی و صرف نظر کردن است.

عمل لاپاراسکوپی مناسب چه کسانی است؟

این عمل در اکثر موارد مفید و اثر بخش است. تنها برای کسانی که مشکلات حاد قلبی یا ریوی دارند توصیه نمی شود. گازی که داخل شکم پر می شود می تواند بر روی قلب و ریه ها فشار وارد کند. بنابراین برای انجام این عمل فرد باید از نظر قلبی و ریوی تایید شده باشد. اما عمل لاپاراسکوپی مناسب چه کسانی است؟ برای کسانی که دچار کم خونی شدید هستند یا به دلیل بیماری خونریزی زیادی دارند، این جراحی گزینه بسیار خوبی است. زیرا در این عمل خونریزی در کمترین حد ممکن است و پس از آن مشکلات مربوط به کم خونی بیمار بیشتر نخواهد شد.

کاربرد لاپاراسکوپی در درمان بیماری های زنان

حدود دو دهه از ابداع روش لاپاراسکوپی می گذرد و ایران نیز همگام با کشورهای دنیا در این زمینه پیشرفت های خوبی داشته است. دانشگاه های علوم پزشکی ایران، تهران شیراز و دیگر شهرها تجهیزات پیشرفته ای در این زمینه دارند. امروزه برخی سرطان ها مانند سرطان تخمدان با این روش به خوبی درمان می شود. درمان فیبروم نیز به این روش به خوبی پاسخ داده است. بیماری آندومتریوز که در ۱۰ درصد از زنان ایرانی مشاهده شده و منجر به دردهای شدید هنگام قاعدگی و روابط جنسی می شوند، به خوبی با لاپاراسکوپی قابل درمان هستند.

در کل درصد بالایی از بیماری های زنان با این تکنیک قابل درمان هستند. برای مثال دیگر در دنیا برای خارج کردن رحم از بدن زنان، جراحی باز انجام نمی شود .این کار با لاپاراسکوپی به راحتی و با اطمینان بالایی قابل انجام است. همچنین برای جلوگیری از بارداری و همینطور درمان باروری کاربردهای زیادی دارد. زوج هایی که برای باروری تلاش زیادی کرده اند و نتیجه دلخواه را کسب نکرده اند با کمک این تکنیک شانس بارداری شان بهبود پیدا خواهد کرد. البته در این مورد لاپاراسکوپی زمانی توصیه می شود که تمام روش های دیگر بارداری امتحان شده باشند.

چه مدت بعد از لاپاراسکوپی می توان نزدیکی داشت؟

بعضی از خانم ها به دلیل تشخیص و درمان بیماری های زنان از جمله رفع کیست های تخمدان و رحم مجبور به انجام این عمل می شوند. اما حتما این سوال برای شان پیش می آید که چند روز پس از جراحی لاپاراسکوپی می توانند نزدیکی و رابطه جنسی داشته باشند.

در لاپاراسکوپی برای خارج کردن کیست تخمدان خونریزی زیادی اتفاق می افتد. ادامه این خونریزی می تواند تا ۳ هفته به طول بیانجامد. البته باید گفت فقط در برخی موارد امکان طولانی شدن خونریزی وجود دارد و در مورد همه پیش نمی آید. نگرانی از بابت این موضوع و همینطور به دلیل استرس های عمل و تغییرات هورمونی، امکان داشتن یک رابطه جنسی موفق را از زوج ها سلب می کند. پس خانم ها برای بازگشت به روال عادی روابط زناشویی باید مدتی زمان بدهند.

اگر همه چیز در این جراحی و پس از آن خوب پیش برود (که در اکثر موارد همینطور خواهد بود) توصیه می شود ۳ تا ۵ روز از انجام رابطه جنسی خودداری شود. پس از این مدت ممکن است خانم ها در هنگام نزدیکی احساس درد داشته باشند و پس از آن خونریزی کنند. معمولا خانم ها پس از انجام این عمل تا مدت ها در ناحیه واژن ترشحات زیادی خواهند داشت. اگر خانمی پس از لاپاراسکوپی قصد بارداری داشته باشد، حتما باید تحت بررسی های دقیقی قرار گیرد. این بررسی ها شامل تاریخ های قاعدگی، میزان هورمون ها و مراحل تخمک گذاری، ارزیابی مخاط رحم و اندازه دمای بدن هنگام تخمک گذاری هستند.

هزینه عمل لاپاراسکوپی

مانند تمام جراحی های دیگر هزینه عمل لاپاراسکوپی بسته به عوامل متعددی دارد که مهم ترین شان دولتی یا خصوصی بودن بیمارستان است. همچنین نوع بیماری و هدف جراحی در هزینه ها تاثیر گذار هستند. اما به دلیل اینکه این نوع عمل در بیشتر موارد با هدف درمان انجام می شود، پرداخت هزینه های آن در تعهد بیشتر شرکت های بیمه قرار دارد. اگر این عمل در بیمارستان دولتی انجام گیرد، بیمار فقط ۱۰ درصد از هزینه ها را پرداخت خواهد کرد. در بیمارستان های خصوصی هم بسته به نوع بیمه تمام یا بخشی از هزینه ها به عهده بیمار خواهد بود.

نتیجه گیری

این جراحی یک روش دقیق و قابل اطمینان است. با انتخاب یک جراح ماهر و با تجربه این اطمینان بیشتر هم خواهد شد. همانطور که گفته شد هنوز هم جراحی باز روشی متداول در درمان بیماری هاست، اما به دلیل مزایای زیاد لاپاراسکوپی در حال حاضر بسیاری از جراحان از این روش استفاده می کنند. با این روش در جراحی های پیچیده مانند اهدای کلیه با درصد بسیار بالایی از موفقیت، در حال انجام است. چنان چه نظر پزشک شما در مورد جراحی استفاده از این تکنیک به جای جراحی باز است، بدون تردید آن را پذیرفته و با خیالی راحت نسبت به انجام جراحی خود اقدام کنید.